Littekens
Wat zijn littekens?
Littekens worden gevormd na diepe beschadiging van de huid. Wanneer alleen de opperhuid wordt beschadigd, bijvoorbeeld bij oppervlakkige schaafwonden, zullen geen littekens optreden. Wanneer ook de lederhuid bij het letsel betrokken is zal de huid zich herstellen met achterlating van een litteken. Het littekenweefsel bestaat uit collageen (bindweefsel).
Het type litteken dat na een verwonding van de huid is afhankelijk van:
het type verwonding of huidaandoening
wanneer een huidafwijking chirurgisch wordt verwijderd en vervolgens wordt gehecht, zal een heel ander type wond ontstaan dan wanneer er niet wordt gehecht en de wond vanzelf dicht moet groeien. Littekens van chirurgische ingrepen zijn weer heel anders dan die ontstaan na bijvoorbeeld acne.
de plaats op de huid
de huid van de borst is berucht voor het maken van dikke (hypertrofische) littekens en keloid. Littekens na chirurgische ingrepen in het gezicht genezen vaak zeer fraai.
de aanleg voor het maken van bepaalde littekens
Sommige mensen hebben aanleg voor het maken van hypertrofische littekens. Soms is deze aanleg erfelijk. Littekenvorming is ook rasgebonden: Afrikanen hebben vaak een sterke neiging tot het maken van hypertrofische littekens.
Er bestaan verschillende soorten littekens
‘Gewone’ littekens
bij de meeste mensen geneest een wondje zonder veel problemen. Wat overblijft is een pigmentloos strengetje of vlekje (afhankelijk van de aard van de beschadiging).
Littekens na acne
zijn vaak diep in de huid gelokaliseerd (‘putjes’) maar zijn niet altijd echt atrofisch. Over acne littekens is een aparte folder verschenen (zie: acnelittekens)
Atrofische littekens
Bij deze littekens is er sprake van een zeer dun laagje littekenweefsel. De littekens kunnen verzonken zijn in de huid of een ‘sigattenpapier’-aspect hebben. Dit soort littekens worden wel gezien als restanten van huidbeschadigingen na infecties (virus, schimmel), chronische discoide lupus erythematosus, en na Rontgenbestralingstherapie.
Hypertrofische littekens (zie foto)
Deze onstaan bij overproductie van fibrineweefsel door bindweefselcellen in de huid, waardoor sterk verdikte littekens ontstaan. Het zijn dikke, roze strengen en plaques op de huid die circa 3 weken na de verwonding onstaan en in een periode van maanden tot een jaar voortdurend dikker worden. Vooral de huid boven het borstbeen, de schouders, de nek en de oren is geneigd tot de vorming van deze hypertrofische littekens. Een aanleg tot het vormen van deze littekens is vaak familiair- of rasgebonden.
Littekens na brandwonden
(deze worden in deze folder niet verder behandeld)
Keloïd
Keloid-littekens zijn eigenlijk een bijzonder soort hypertrofische littekens. Terwijl gewone hypertrofische littekens beperkt blijven tot de plaats van de verwonding, groeien keloiden over de grenzen van de verwonding heen, en kunnen zo betrekkelijk grote huidgebieden bedekken.
Anetoderma
Anetoderma zijn geen ‘gewone’ littekens maar een verdwijnen van bindweefsel (vooral elastine) uit de huid waardoor er verzonken plekken in de huid ontstaan. Kleine anetoderma-plekken kunnen wel lijken op acnelittekens.
Behandeling van littekens
Als mensen -om welke reden dan ook- littekens ontwikkelen beschouwen zij dit meestal als onwenselijk. Sommigen zullen willen proberen iets te doen aan een litteken. Deze reactie is misschien begrijpelijk maar in verreweg de meeste gevallen is het het beste om een vers litteken met rust te laten. Operatieve- en andere reconstructies van ’tegenvallende’ littekens worden doorgaans pas overwogen en uitgevoerd na een rustperiode van minstens 6 tot 12 maanden. Littekens verbeteren namelijk vaak met het verstrijken van de tijd spontaan. Daarnaast kunnen overhaaste invasieve behandelingen van littekens juist een averechts effect hebben.
Of een litteken zich afwijkend ontwikkelt is echter niet te voorspellen. In 2014 zijn daarom nieuwe Europese behandelrichtlijnen gepubliceerd. Daarin wordt geadviseerd om bij personen waarvan bekend is dat zij een of meerdere van bovenstaande risicofactoren hebben direct na wondsluiting te starten met littekenbehandeling. In dezelfde richtlijnen wordt aangegeven dat het belangrijk is om vochtverlies vanuit de aangedane huid te verminderen en de vochtbalans in het litteken en de omringende huid zo snel mogelijk te herstellen.
Hieronder staat een overzicht van de behandelopties bij de verschillende soorten littekens:
Gewone littekens
geen behandeling of behandeling met littekencreme in de vroege fase van littekenvorming
Atrofische littekens
Kleine, diepe atrofische (verzonken) littekens kunnen eventueel chirurgisch worden verwijderd. Het doel van deze behandeling is het vervangen van het atrofische litteken door een gewoon litteken.
Hypertrofische littekens en keloïden
Lokale injectie van corticosteroiden
Door het inspuiten van triamcinolon eventueel aangelengd met lidocaine is een beproefde, doch niet altijd succesvolle therapie. Eventueel kan het litteken vlak voor de injectie worden aangestipt met vloeibare stikstof.
Lasertherapie met de Pulsed Dye Laser gecombineerd met inspuiting van triamcinolon kan een enkele keer succes geven wanneer andere therapieen falen.
Druk
Bij grote hypertrofische littekens kan druk op de littekens worden uitgeoefend m.b.v. een speciaal drukpak. De behandeling is vooral geschikt voor littekens op de borst of rug.
Siliconenpleister
Het aanbrengen van siliconenpleister kan het volume van een hypertrofisch litteken aanzienlijk reduceren. Het precieze werkingsmechanisme is niet bekend maar heeft waarschijnlijk ook te maken met het voorkomen van vochtverlies uit de huid. De pleister kan de gehele dag door gedragen worden. Er zijn disposable varianten verkrijgbaar, maar ook pleisters die wasbaar zijn en steeds opnieuw kunnen worden gebruikt. De geadviseerde behandelduur is meestal 3-6 maanden.
Siliconen-gel
Siliconen kunnen ook in een vloeibare vorm aangebracht worden. Hierdoor sluiten de siliconen goed aan op de vorm en de oneffenheid van het litteken. Ook van deze gels zijn er meerdere soorten verkrijgbaar.
Voorkómen van littekens
Bij elke verwonding van de huid die tot in de lederhuid doordringt (of deze nu bij een ongeluk of ten gevolge van een chirurgische ingreep ontstaat) zal een litteken ontstaan. Het ontstaan van littekens is vooralsnog niet te voorkomen.
Bij mensen van wie het bekend is dat zij een verhoogd risico hebben op het vormen van hypertrofische littekens dient er in de genoemde risicogebieden (borst, schouders, nek, oren) met extra zorg geopereerd te worden. Ten eerste dienen niet medisch-noodzakelijke ingrepen achterwege gelaten te worden. Indien chirurgie toch nodig is, is het van belang dat de chirurg de wond sluit met zo min mogelijk spanning op de wondranden, aangezien dit littekenhypertrofie in de hand werkt. Ook wondinfectie kan hypertrofie in de hand werken dus dient ook met zorg te worden vermeden.
gerelateerde onderwerpen
acnelittekens
striemen (striae distensae)
literatuur
Maher SF et al: Linear scar reduction using silicone gel sheets in individuals with normal healing. J Wound Care. 2012 Dec;21(12):602, 604-6, 608-9.