Fotodynamische therapie
Wat is fotodynamische therapie?
Bij fotodynamische therapie wordt gebruik gemaakt van een fotoactieve stof, zuurstof en een speciale lichtbron om aandoeningen te bestrijden. In Nederland wordt fotodynamische therapie vooral ingezet bij de behandeling van bepaalde voorlopers van huidkanker (actinische keratosen, morbus Bowen) en oppervlakkig basaalcelcarcinoom. De fotoactieve stof wordt met een crème opgebracht. De fotoactieve stof wordt opgenomen in de huidkankercellen en daar omgezet in weer een andere licht-reactieve stof. Wanneer de cellen vervolgens worden belicht met een speciale lichtbron ontstaan er onder invloed van zuurstof vrije radicalen die de kankercel onherstelbaar beschadigen.
Welke fotoactieve stoffen worden gebruikt?
In Nederland worden twee soorten crème gebruikt voor fotodynamische therapie: 5-aminolevulinezuur (5-ALA) en methyl-aminolevulinaat (MAL, Metvix Ⓡ).
Welke lichtbronnen worden gebruikt?
Voor de optimale behandeling is een lichtbron nodig die rood licht uitzendt. Er zijn verschillende typen die kunnen worden ingezet. In Nederland worden LED lampen op een statief het meest gebruikt. In principe kan ook laser worden gebruikt. Ook gewoon zonlicht is geschikt in bepaalde gevallen. Over daglichtbehandeling is een aparte folder verschenen.
Wat zijn de voordelen?
Actinische keratosen zijn soms individuele, op zichzelf staande plekjes. In veel gevallen is er echter sprake van grotere velden met meerdere actinische keratosen of moeilijk afgrensbare actinische keratosen. In zo’n geval kan in één behandeling een iets groter gebied behandeld worden.
Morbus Bowen of oppervlakkig groeiend basaalcelcarcinoom zijn vaak wel individuele plekken, maar die kunnen soms een vrij grote afmeting hebben. Operatieve behandeling zou dan grote littekens nalaten. Het uiteindelijk cosmetisch resultaat van fotodynamische therapie is meestal bijzonder fraai.
Wat zijn de nadelen?
Het belangrijkste nadeel is dat na behandeling niet met zekerheid gesteld kan worden dat de afwijking volledig verdwenen is. Bij operatieve verwijdering kan dat wel omdat het verwijderde weefsel wordt opgestuurd naar de patholoog voor nader onderzoek. Dat betekent ook dat er doorgaans langduriger nacontroles moeten plaatsvinden dan na operatieve behandeling.
Daarnaast wordt de behandeling vaak ervaren als erg pijnlijk.
Tenslotte is het op dit moment nog zo dat deze therapie alleen in dagbehandeling in het ziekenhuis wordt uitgevoerd: dat betekent een ‘opname’ van een halve dag (= tijdverlies) en in het geval van basaalcelcarcinoom zelfs twee halve dagen
Wat zijn de alternatieven voor fotodynamische therapie?
Actinische keratosen en morbus Bowen zijn ook goed te behandelen met stikstof. Deze zogenoemde cryotherapie is vooral goed toepasbaar bij kleinere, goed afgrensbare individuele plekjes. 5-fluoruracilcrème (Efudix Ⓡ) werkt ook goed bij grotere gebieden met actinische keratosen. Ook imiquimodcrème (Aldara Ⓡ) is hiervoor te gebruiken.
Het oppervlakkig basaalcelcarcinoom kan ook behandeld worden met imiquimodcrème (Aldara Ⓡ). Zeer kleine oppervlakkige basaalcelcarcinomen worden door veel dermatologen ook wel met stikstof behandeld.
Hoe verloopt de behandeling?
Hoewel elk ziekenhuis zijn eigen behandelschema heeft is de behandeling in Nederland vrij gestandaardiseerd. Hieronder staat het protocol dat gehanteerd wordt in het Alrijne Ziekenhuis Leiden.
0 voorafgaande aan de behandeling komt u bij de dermatoloog. Deze tekent het te behandelen huidgebied aan en verwijderd eventuele schilfers of korstjes van de plek (die houden immers zowel de zalf als het licht tegen).
0 de foto-actieve crème wordt aangebracht en met lichtwerend folie afgedekt.
0 na 3 uur wachttijd (neem een goed boek mee!) wordt de crème verwijderd en wordt de huid schoongemaakt.
0 vervolgens wordt de plek belicht met de rode lamp. De belichting duurt ca. 8 minuten. Dit stadium van de behandeling (waarin de afwijkende cellen worden beschadigd) kan soms flink pijnlijk zijn.
0 in het geval van het oppervlakkig groeiend basaalcelcarcinoom dient deze behandeling nogmaals uitgevoerd te worden. Meestal gebeurt dit 1-2 weken na de eerste sessie.
Daglicht-fotodynamische therapie
Een relatief nieuwe ontwikkeling is fotodynamische therapie met behulp van daglicht. Met deze techniek wordt de huid ingesmeerd met de fotoactieve crème. Eventuele harde schilfers van de actinische keratosen worden voorzichtig verwijderd. Nadat de creme is aangebracht moet de te behandelen plek worden blootgesteld aan daglicht. Het hoeft niet per se zonnig weer te zijn, halfbewolkt weer is ook prima. De blootstelling aan daglicht duurt meestal 2 uur (protocol Alrijne ziekenhuis Leiden). De resultaten zijn vergelijkbaar met die van de ‘gewone’ fotodynamische therapie. Het grote voordeel is dat in de regel daglicht-behandeling veel minder pijnlijk is dan die met de rode lamp. Zie ook de uitgebreide folder…
Ná de behandeling
Na de behandeling wordt geadviseerd het plekje nog 2 dagen af te dekken. Ook is het verstandig het behandelde gebied 2x per dag in te smeren met vaseline om de huid te verzachten en korstvorming te voorkomen. Na enkele maanden komt u bij de dermatoloog terug om het behandelde gebied te inspecteren.
gerelateerde onderwerpen
actinische keratose
fotodynamische therapie met behulp van daglicht
Efudix creme (5-fluorouracil)
morbus Bowen
oppervlakkig groeiend basaalcelcarcinoom
stikstoftherapie
Literatuur
Griffin LL et al: Photodynamic Therapy and Non-Melanoma Skin Cancer. Cancers (Basel). 2016 Oct 22;8(10). (volledig artikel)