Meningokokken ziekte
Wat is het?
Meningokokken ziekte (meningokokken meningitis (hersenvliesontsteking) en bloedvergiftiging door meningokokken) wordt veroorzaakt door de bacterie Neisseria meningitidis. De twee belangrijkste uitingsvormen van deze ziekte zijn de meningokokken hersenvliesontsteking en de meningokokken bloedvergiftiging. Niet zelden hebben patienten beide uitingsvormen tegelijkertijd. Meningokokkenziekte is bijzonder ernstig en kan, wanneer de diagnose en behandeling niet snel genoeg plaatsvinden, fataal verlopen.
Besmetting
De meningokokken-bacterie wordt via de luchtwegen van de ene persoon op de andere overgebracht, bijvoorbeeld door niezen of aanhoesten. Een vrij groot deel van de bevolking (ca. 10%) draagt de bacterie (tijdelijk) bij zich in de bovenste luchtwegen zonder dat deze problemen veroorzaakt. Dat komt omdat deze personen een voldoende afweer hebben tegen de bacterie zodat deze niet het lichaam kan binnendringen. De bacterie kan zich echter wel handhaven op de slijmvliezen van de luchtwegen en kan zo worden overgebracht naar andere personen. De incubatietijd bedraagt 2-10 dagen.
Problemen ontstaan wanneer bij nieuw besmette personen de bacterie het lichaam kan binnendringen terwijl het afweersysteem niet snel genoeg kan reageren met de vorming van antistoffen tegen de bacterie. De bacteriën kunnen zich dan ongehinderd verspreiden door het bloed en eventueel door het hersenvocht en de hersenvliezen en zo ernstige ziekteverschijnselen veroorzaken.
De kans op het doordringen van de bacteriën voorbij de slijmvliezen tot in de circulatie wordt vergroot wanneer al een andere virale infectie in de bovenste luchtwegen aanwezig is of wanneer tabaksrook wordt ingeademd.
Er zijn tenminste 13 verschillende typen meningokokken te onderscheiden. De belangrijkste typen voor infecties bij de mens zijn: A, B, C, Y en W-135.
Wie krijgt het?
De meeste patiënten die meningokokkenziekte ontwikkelen zijn kinderen van 6 maanden tot 5 jaar oud. Oudere kinderen en volwassenen hebben meestal al voldoende afweer opgebouwd tegen de meningokok-bacterie. Kinderen jonger dan 6 maanden hebben ook een lager risico omdat zij nog profiteren van de immuniteit die zij van hun moeder hebben meegekregen.
Wanneer volwassenen meningokokkenziekte ontwikkelen is er meestal sprake van een algemeen verlaagde afweer bij de patiënt. Een verlaagde afweer kan ontstaan door het gebruik van afweer-onderdrukkende geneesmiddelen, bij afwijkingen aan het complementsysteem of andere interne ziekten.
Wat zijn de verschijnselen?
Meningokokkenziekte kan verschillende symptomen veroorzaken. Hieronder staan de belangrijkste symptomen opgesomd. Bij zeer jonge kinderen zijn deze vaak anders dan bij kinderen van 1 jaar of ouder of volwassenen. Let op: patiënten hoeven zich niet met álle symptomen te presenteren!
Meningitis
patiënten ouder dan 12 maanden: nekstijfheid, hoofdpijn, lichtschuwheid, koorts, rillingen, algemene malaise, braken, verwardheid.
kinderen jonger dan 12 maanden: koorts, sufheid, veel slapen, niet willen eten, huilen, gespannen fontanel.
Meningococcaemie
(‘bloedvergiftiging met meningokokken): rode, niet-wegdrukbare plekken op de huid (purpura en petechieën). Kan over het hele lichaam optreden (ook aan de handpalmen en voetzolen). Deze rode plekken kunnen stervormig worden en de huid kan (vooral bij grotere plekken) kapot gaan.
Algemene verschijnselen kunnen zijn: koorts, koude rillingen, hoofdpijn, rugpijn, bewustzijnsdaling of bewustzijnsverlies, lage bloeddruk, shock.
Hoe wordt het behandeld?
Behandeling bestaat uit intraveneus toegediende antibiotica en zo nodig aanvullende maatregelen die er op gericht zijn om de circulatie en ademhaling te ondersteunen.Snelle herkenning van de ziekte is van belang. Meningococcen kunnen snel om zich heen grijpen en de behandeling moet zo snel mogelijk worden ingezet om overlijden te voorkomen.
Meestal wordt de patiënt direct op de Intensieve zorgadeling (IC) van het ziekenhuis opgenomen.
Zijn er gevolgen voor de lange termijn?
Na uitschakeling van de bacterie door de antibiotica kan blijken dat er restverschijnselen opgetreden zijn. Hoe eerder met de therapie begonnen wordt hoe kleiner de kans is dat ernstige blijvende gevolgen zich manifesteren. Tot deze gevolgen horen ondermeer:
– handen en voeten of zelfs armen of benen die geamputeerd moeten worden
– littekenvorming aan de huid
– doofheid
– blijvende gewrichtsklachten
– gedragsproblemen
– epilepsie
Vaccinatie tegen meningokokken
Sinds 2002 worden kinderen in Nederland in de 14e levensmaand gevaccineerd tegen meningokok type C. Het aantal ziektegevallen en sterfgevallen door meningokokkenziekte veroorzaakt door de type C meningokok is sinds de invoering van het vaccin in het Rijksvaccinatieprogramma belangrijk afgenomen.
De afgelopen jaren is er echter sprake van een toenemend aantal gevallen van meningokokken infectie type W. Er zijn in Nederland al verschillende sterfgevallen (met name onder tieners) geweest. Ouders laten hun kinderen dan ook regelmatig vrijwillig vaccineren tegen de andere typen meningokokken, waaronder type W.
Sinds 1 mei 2018 krijgen peuters standaard de uitgebreidere vaccinatie die óók beschermt tegen meningokokken typen A, W en Y.
literatuur
Lécuyer H et al: Pathogenesis of meningococcal purpura fulminans. Pathog Dis. 2017 Apr 1;75(3)
gerelateerde onderwerpen