Jeuk
Wat is de oorzaak van mijn jeuk?
Soms is het heel eenvoudig om jeukklachten aan de huid te verklaren, bijvoorbeeld bij een eenvoudige muggenbeet. Maar soms is het ook best moeilijk om de oorzaak van jeuk vast te stellen. Uitgebreide, hardnekkige jeukklachten kunnen het leven gaan beheersen. Alle reden dus om op zoek te gaan naar de oorzaak!
Onderstaande foto’s en begeleidende teksten helpen u hopelijk enigszins op weg. Er worden in deze folder veel belangrijke oorzaken besproken maar de lijst aan oorzaken van jeuk is zo lang dat hij niet op deze pagina zou passen, maar de belangrijkste staan er in. Raadpleeg altijd uw huisarts of, als de huisarts er niet uitkomt, de dermatoloog!
Deze folder verdeelt de onderwerpen in 4 groepen:
uitgebreide jeuk mét zichtbare huidafwijkingen
uitgebreide jeuk zónder zichtbare huidafwijkingen
plaatselijke jeuk mét zichtbare huidafwijkingen
plaatselijke jeuk zónder zichtbare huidafwijkingen
Uitgebreide jeuk mét huidafwijkingen
Exantheem (huiduitslag)
De bekendste vorm van jeuk met huidafwijkingen is de huiduitslag. Dit heet in doktersjargon ‘exantheem’. Een exantheem bestaat uit rode vlekjes of kleine bultjes die over het algemeen jeuken. De bekendste oorzaken voor een exantheem zijn virusinfecties (denk aan de verschillende kinderziekten bijvoorbeeld, zoals de 5e ziekte) en geneesmiddelenreacties. Ook voedselallergie kan soms een jeukend exantheem veroorzaken. Kijk ook op de aparte folder over huiduitslag.
Constitutioneel eczeem
Constitutioneel eczeem is een veel voorkomende vorm van eczeem die gepaard gaat met ernstige jeuk. Typische plekken zijn de nek, de knieholten en elleboogsplooien, maar de hele huid kan aangedaan zijn. Er is sprake van roodheid en schilfering. Klik hier voor de aparte folder over constitutioneel eczeem of een overzicht van de verschillende soorten eczeem.
Urticaria (galbulten, netelroos)
Galbulten zijn heftig jeukende zwellingen van de huid die ontstaan omdat een bepaald soort cellen in de huid, de mestcellen, histamine loslaten in de huid. De histamine zorgt voor jeuk en de kenmerkende ‘galbulten’. De trigger voor deze cellen om histamine los te laten is heel verschillend. Het kan komen door kou, warmte of druk op de huid, geneesmiddelengebruik, infecties etc. Typisch voor galbulten is dat ze binnen 24 uur ontstaan en weer verdwijnen. Dit patroon kan zich weken, maanden en soms ook jaren handhaven. Meer over urticaria…
Schurft
Sinds het begin van de eeuw is schurft in Nederland weer aan een opmars bezig. Schurft wordt veroorzaakt door de schurftmijt die gangetjes graaft in de huid en daar een enorme jeuk veroorzaakt. De jeuk is ’s nachts meestal het ergst. Typisch zijn de kleine gangetjes in de huid die vooral aan de handen, voeten en plooien van de huid ontstaan. Soms zijn deze kenmerkende aanwijzingen voor een schurftinfectie niet zo makkelijk te vinden. Meer over schurft…
Lichen planus
Lichen planus is een ontstekingsziekte van de huid die intens kan jeuken. Voorkeursplekken zijn de polsen en de enkels, maar het kan overal op de huid en slijmvliezen ontstaan. Typisch zijn de kleine rode bultjes met fijne witte lijntjes er op. Meer over lichen planus…
Rode vlekken (overig)
Er zijn veel verschillende huidaandoeningen die uitgebreide rode vlekjes op de huid combineren met jeukklachten. Soms zijn de jeukklachten intens, soms minder heftig. Er is een aparte overzichtsfolder van aandoeningen met rode vlekken op de huid.
Uitgebreide jeuk zonder zichtbare huidafwijkingen
Dit is een vorm van jeuk waarbij het een uitdaging kan zijn om de oorzaak boven water te krijgen. De eerste vraag is: zijn er inderdaad helemáál geen huidafwijkingen zichtbaar, of zijn ze misschien heel subtiel?
Is de huid aan de droge kant? Droge huid alléén kan al flinke jeuk veroorzaken. Goed invetten met onderhoudszalf (vaseline, cetomacrogolzalf, lanette zalf of koelzalf) zou dan de oplossing kunnen zijn.
Heeft u vroeger constitutioneel eczeem gehad? Een nieuwe opvlamming van constitutioneel eczeem kan soms heel subtiel zijn met relatief weinig roodheid, maar intussen wel heel veel jeuk veroorzaken. Ook hier is een vettende zalf van belang, eventueel gecombineerd met een ontstekingsremmende zalf.
Zijn er mensen in de omgeving die ook jeuk hebben? Een schurft-infectie geeft enorm veel jeuk (vooral ’s nachts) en soms zijn in het begin van de infectie de schurftgangetjes helemaal niet zo opvallend. Kijk vooral goed tussen de vingers: zijn daar wellicht subtiele gangetjes zichtbaar?
Als er geen huidafwijkingen te zien zijn is het belangrijk om ook andere oorzaken te overwegen:
Bent u niet lang geleden met een nieuw geneesmiddel begonnen? Ook dit zou de oorzaak van de klachten kunnen zijn. Vaak gaat een reactie op geneesmiddelen gepaard met een huiduitslag, maar dat hoeft niet altijd…
Bent u misschien zwanger? Ook tijdens de zwangerschap komt uitgebreide jeuk zonder duidelijke huidafwijkingen wel voor. Soms wordt de jeuk veroorzaakt door een leverprobleem, maar dat hoeft niet. De gynaecoloog of verloskundige zal zeker bloedonderzoek bij u laten doen als u jeuk heeft.
Ook de ouderdom kan tot een jeukende huid leiden. Soms komt dit door uitdroging van de huid (want op oudere leeftijd wordt er minder talg aangemaakt), maar ook zonder uitdroging kan de oudere huid intens jeuken. Bij een oudere persoon met jeukklachten mag echter niet te snel gedacht worden dat het ‘de ouderdom wel zal zijn’. Andere oorzaken moeten altijd worden uitgesloten!
Problemen met de lever of de nieren kunnen jeukklachten geven door ophoping van afvalstoffen in het bloed. Een bloedtest kan uitwijzen of dit misschien het geval is. Afwijkingen aan de functie van de schildklier kunnen jeuk opleveren en kunnen via bloedonderzoek worden opgespoord.
Bloedarmoede (een te laag gehalte aan rode bloedcellen), bijvoorbeeld door ijzergebrek, kan jeukklachten veroorzaken. Ook deze oorzaak is met bloedonderzoek eenvoudig aan te tonen.
Sommige infecties kunnen uitgebreide jeukklachten geven waarbij niet altijd iets aan de huid gezien kan worden. Voorbeelden zijn infecties met parasieten (vooral wormen) en HIV/AIDS.
Ook kanker kan jeukklachten veroorzaken. Vooral leukemie, lymfomen en de ziekte van Kahler zijn hiervoor berucht. Maar ook andere vormen van kanker kunnen de oorzaak zijn van jeuk.
Soms heeft ernstige jeuk een psychische oorzaak.
Andere oorzaken zijn bijvoorbeeld: multipele sclerose, syndroom van Sjögren, diabetes, jicht, polycytemia vera.
Plaatselijke jeuk mét huidafwijkingen
Plaatselijke jeuk is natuurlijk een veel voorkomend probleem. Soms zitten de jeukende plekken op willekeurige plekken op het lichaam, soms zijn de huidziekten beperkt tot een specifieke regio van de huid, zoals bijvoorbeeld de voeten of het behaarde hoofd.
Dieren en planten
Zeer plaatselijke jeuk ontstaat bijvoorbeeld bij steken van dieren of planten zoals insecten, kwallen , wormenlarven of brandnetels. Iets uitgebreider jeukklachten in dezelfde categorie kunnen ontstaan door de brandharen van eikenprocessierupsen, of zwemmersjeuk die na het zwemmen in natuurwater kan ontstaan en wordt veroorzaakt door de larven van de Trichobilharzia parasiet.
Contactallergie
Wanneer je allergisch bent voor een bepaalde stof en deze stof maakt contact met de huid kan er een allergische eczeemreactie optreden die flink kan jeuken. Voorbeelden zijn allergie voor leer (contact eczeem door schoenen) of parfumallergie.
Schimmelinfectie
Schimmelinfecties van de huid jeuken vaak heel sterk. Soms is de schimmel heel plaatselijk aanwezig (tussen de tenen bijvoorbeeld) of is juist een groter deel van de huid aangedaan. Er is vaak schilfering aanwezig aan de rand en soms zijn er ook puistjes zichtbaar.
Gistpuistjes
Ontsteking van de haarzakjes als gevolg van een afweerreactie van het immuunsysteem tegen de pitytrosporon-gist. Deze gist komt van nature op de huid voor. De jeukende gistpuistjes ontstaan vooral hoog op de rug, de schouders en in het gezicht. Gistpuistjes komen veel voor.
Regionale jeukklachten
Sommige vormen van jeuk zijn heel specifiek voor een bepaald huidgebied. Voor deze klachten zijn speciale pagina’s gemaakt:
jeuk op het behaarde hoofd
jeuk rond de anus
jeuk rond de vulva
jeuk aan de voeten
Overige oorzaken
Voorbeelden van andere jeukklachten die plaatselijk kunnen voorkomen zijn zonneallergie (aan zonlicht blootgestelde huid) en neurodermitis (vaak aan de enkels of onderbenen).
Plaatselijke jeuk zonder huidafwijkingen
Notalgia paresthetica
Soms extreme jeuk op één specifieke plek op de rug, meestal iets opzij van de ruggengraat in de buurt van een van de schouderbladen. Met de huid is niets aan de hand, maar de zenuwen die de jeuksignalen van de huid doorgeleiden naar het ruggemerg maken een bochtje tussen de rugspieren en worden daar dan halverwege het zenuwbaantraject geprikkeld. Zo ontstaat er een ‘vals’ jeuksignaal waardoor het lijkt alsof die specifieke huidplek sterk jeukt. Meer over notalgia…
Brachioradiale jeuk (strekzijde armen)
Sterke jeuk aan de strekzijde van een of beide armen. Ook bij deze aandoening spelen de huidzenuwtjes een hoofdrol. De oorzaak is niet geheel duidelijk. Vermoed wordt dat zonschade een rol speelt, maar brachioradiale jeuk wordt relatief vaak gezien bij mensen met nekhernia’s.
Jeuk die maar niet onder controle komt…
Hardnekkige jeuk is vaak moeilijk te bestrijden, vooral als de oorzaak nog niet ontdekt is. Het zoeken naar de oorzaak is dus heel belangrijk en het begin van een succesvolle behandeling. De dermatoloog is bij uitstek de juiste specialist op dit gebied.
gerelateerde onderwerpen
jeuk op de hoofdhuid
jeuk aan de voeten
brachioradiale jeuk
notalgia paraesthetica
zwangerschapsjeuk (overzicht)
jeuk aan de vulva
schurft
eczeem (overzicht)
eczeem bij kinderen
contact allergisch eczeem
jeuk rond de anus
neurodermitis
prurigo
huiduitslag
rode vlekken op de huid
gerelateerde behandelingen
corticosteroïd zalf
lotio alba
antihistaminica
capsaïcine creme
Literatuur
Wong LS et al: Inflammatory and Noninflammatory Itch: Implications in Pathophysiology-Directed Treatments. Int J Mol Sci. 2017 Jul 10;18(7) (volledig artikel)