Syfilis
Wat is syfilis?
Syfilis (ook wel: lues) is een seksueel overdraagbare aandoening die wordt veroorzaakt door een bacterie, Treponema pallidum. Het is een infectieziekte die, wanneer hij niet goed behandeld wordt, ernstige gevolgen voor de gezondheid kan hebben. Gelukkig is behandeling eenvoudig, mits de infectie maar tijdig ontdekt wordt. Eind vorige eeuw was de ziekte in Nederland bijna uitgestorven. Sinds de eeuwwisseling is er helaas sprake van een snelle stijging van het aantal ziektegevallen.
Hoe kom je er aan?
Syfilis wordt veroorzaakt door een bacterie die via seksueel contact wordt overgebracht. Waar de eerste verschijnselen ontstaan is afhankelijk van de wijze van seksueel contact (genitaal, anaal, oraal). Hoewel iedereen die onveilige seks heeft de kans heeft om syfilis op te lopen wordt de infectie in de praktijk vooral gezien bij homo- en biseksuele mannen.
Wat zijn de verschijnselen van syfilis?
De aandoening kent drie verschillende stadia die alledrie hun eigen scala aan ziekteverschijnselen kent:
Het eerste stadium
Dit stadium wordt door de medici ook wel ‘primaire lues‘ genoemd.
In dit stadium ontstaat een klein, hard zweertje op de plek waar de infectie met de bacterie plaatsvond. Dat kan dus op de penis zijn, in de vagina, bij de anus of in de mond. Het ontstaat twee weken tot drie maanden na de infectie. Het zweertje (ook wel ulcus durum genoemd) geeft meestal weinig klachten. In de regel is er ook zwelling van de lymfeklieren in het gebied waar het zweertje zich bevindt. De arts kan in dit stadium aan de hand van microscopisch onderzoek van een afstrijk van het wondje de diagnose stellen.
Het zweertje verdwijnt weer vanzelf binnen enkele weken, óók als er geen behandeling plaatsvindt. Maar na deze spontane verdwijning van het zweertje is de bacterie nog niet uit het lichaam verdwenen!
Het tweede stadium
In het tweede stadium (secundaire lues) is de bacterie door het hele lichaam verspreid. Dit ontstaat weken tot maanden na de infectie. De typische verschijnselen van dit stadium van de ziekte zijn:
– kleine rode vlekjes over de hele huid. Vaak zijn vooral de rode vlekjes op de handpalmen en voeten opvallend. Deze worden ook wel roseolen genoemd.
– er kunnen wrat-achtige afwijkingen rond de anus of aan de geslachtsdelen ontstaan. Deze wratjes worden condylomata lata genoemd.
– in dit stadium kunnen ook griepachtige klachten met malaise ontstaan. Ook lichte koorts kan voorkomen
– een typisch soort haaruitval kan ontstaan waarbij meerdere kale plekjes op het hoofd ontstaan. De haaruitval op deze plekjes is vaak niet totaal. Dit type haaruitval wordt wel ‘moth-eaten alopecia’ genoemd.
– soms ontstaan oogklachten
De bovenstaande verschijnselen hoeven overigens niet (allemaal) op te treden. Als ze ontstaan verdwijnen ze inde regel ook weer vanzelf. Maar…ook nu is de infectie nog niet verdwenen! Deze sluimert in het lichaam, soms jaren lang, zonder dat de patient er iets van merkt. Overigens kan de ziekte in delen van deze sluimerperiode soms nog wel besmettelijk zijn!
Het derde stadium
In het derde en laatste stadium van de ziekte kunnen pijnlijke en diepe zweren aan de huid ontstaan. Deze zweren worden gummata genoemd. Deze gummata kunnen zich ook ontwikkelen in de botten. Maar ook andere organen kunnen in dit stadium worden beschadigd door de bacterieinfectie. Dit derde stadium begint soms pas jaren na de eigenlijke besmetting. De hersenen en het ruggenmerg kunnen worden aangetast wat leidt tot bijvoorbeeld geestelijke achteruitgang en verlammingsverschijnselen maar ook bijvoorbeeld hart en bloedvaten kunnen worden aangetast.
Congenitale syfilis
Als vrouwen een syfilisinfectie hebben tijdens de zwangerschap kunnen zij de bacterie overbrengen op de ongeboren baby. Dit kan voor het kind ernstige consequenties. Om die reden wordt bij de eerste zwangerschapscontrole bij alle zwangeren in Nederland ook een bloedcontrole op syfilis gedaan. Behandeling van een eventuele syfilis bij zwangeren moet voor de 14e week van de zwangerschap plaatsvinden. In Nederland is congenitale syfilis gelukkig buitengewoon zeldzaam.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
In het eerste stadium van de ziekte, wanneer er alleen nog sprake is van een zweertje, kan de infectie worden aangetoond onder de microscoop. In het afstrijkje van het zweertje kunnen dan de Treponema bacteriën worden aangetoond.
In de latere stadia van de aandoening is bloedonderzoek nodig om syfilis aan te tonen. Er zijn verschillende testen die worden uitgevoerd om het stadium van de ziekte en de activiteit ervan goed te kunnen beoordelen.
Hoe wordt syfilis behandeld?
Syfilis is goed te behandelen. Dit gebeurt met penicilline-injecties. In bijzondere situaties (bijvoorbeeld allergie voor penicilline) kan er ook gekozen worden voor antibiotica in tabletvorm, maar deze behandeling wordt beschouwd als minder betrouwbaar effectief dan de injecties.
Gedurende de eerste dag na de injecties kan soms gedurende een aantal uur een griep-achtige reactie ontstaan met klachten zoals koorts, spierpijn en misselijkheid die het gevolg is van een reactie van het lichaam op de dode en uitelkaar vallende ziekteverwekkers in het lichaam. Dit wordt de Jarisch-Herxheimer reactie genoemd.
Na de behandeling
Na de behandeling is het belangrijk dat wordt gecontroleerd of de infectie inderdaad volledig verdwenen is. Dit gebeurt via bloedonderzoek.
Heel belangrijk is ook het partneronderzoek en het waarschuwen van sekspartners! Alle partners met wie de patient seksueel contact heeft gehad sinds de vermoedelijke besmetting moeten op de hoogte gebracht worden en dienen zich ook te laten controleren op syfilis. Dit moet natuurlijk zo snel mogelijk gebeuren om steeds verdere verspreiding van de infectie te voorkomen.
Hoewel de patient na een adequate behandeling met antibiotica genezen is, betekent dit niet dat hij de ziekte opnieuw kan oplopen. Veilig vrijen blijft dus zeer belangrijk om een eventuele herinfectie te voorkomen!
gerelateerde onderwerpen
genitale herpes
chlamydia
gonorroe
genitale wratten
Literatuur
WHO: WHO guidelines for the treatment of Treponema pallidum (syphilis)
RIVM: Syfilis (lues) en zwangerschap